Διαβάζοντας την πρόσφατη ειδησεογραφία, ανακαλύψαμε ότι έχει αρχίσει να γίνεται μεγαλύτερη χρήση «τοτεμικών» εκφράσεων με αναφορές σε ζώα και που έχουν σχέση με προβλήματα και καταστροφές: μιλάμε δηλαδή για “Ελέφαντες στο δωμάτιο” ή για “Γκρι Ρινόκερους”! Η έκφραση “Μαύροι Κύκνοι” χρησιμοποιείται από πιο παλιά. Γενικά, αυτές είναι εκφράσεις που δημιουργήθηκαν για να περιγράψουν προβλήματα και κινδύνους χρηματοπιστωτικής ή οικονομικής μορφής, αλλά τώρα ανακαλύπτουμε ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν οπουδήποτε υπάρχει πρόβλημα.
Δυστυχώς, οι σημαντικές ειδήσεις του τελευταίου μήνα ήταν ο υπερ-σεισμός στην Νοτιοανατολική Τουρκία και Συρία και το δυστύχημα των Τεμπών. Ο πόλεμος της Ουκρανίας έχει ατονήσει από ειδησεογραφικής άποψης και ο πόλεμος της Συρίας ακόμα περισσότερο αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο πόλεμος δεν συνεχίζεται το ίδιο σκληρός και στις δύο αυτές περιοχές. Χρησιμοποιώντας όμως τις παραπάνω «φιλοζωϊκές» εκφράσεις, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αντιμετωπίσαμε όλα αυτά τα γεγονότα σαν Μαύρους Κύκνους (δηλαδή σαν γεγονότα που μας εξέπληξαν γιατί δεν φανταζόμασταν ότι θα συμβούν), ενώ στην ουσία ήταν Γκρί Ρινόκεροι (δηλαδή απειλές που βλέπαμε να έρχονται ορμητικά κατά πάνω μας αλλά δεν κάναμε τίποτα για να τις αποφύγουμε) ή στην καλλίτερη περίπτωση Ελέφαντες στο Δωμάτιο (δηλαδή σοβαρά προβλήματα που κάναμε ότι δεν τα βλέπαμε). Και που αφού εκδηλώθηκαν ως γεγονότα πλέον, αρχίσαμε να παίζουμε με το μπαλάκι της ευθύνης.
Οι τοτεμικές, όπως τις χαρακτηρίσαμε, αυτές εκφράσεις είναι ένας πιο ευφάνταστος τρόπος να περιγράψουμε αυτό που ένα Σύστημα Ποιότητας ονομάζει απλά «Κίνδυνο / Risk». Επιλέγουμε πιθανότατα τα ονόματα των ζώων γιατί, λόγω του ότι έχουν παραμείνει στην συλλογική μνήμη σαν υποσυνείδητη και παλαιότατη ανάμνηση (από την εποχή που είμασταν κυνηγοί), κάνουν την έννοια του κινδύνου καλλίτερα κατανοητή και πιο εποπτική (ας συσχετίσουμε με τον Αίσωπο που χρησιμοποίησε ζώα για να κάνει πιο κατανοητούς τους μύθους του!).
Αλλά ας μην σταθούμε στα μεγάλα γεγονότα μόνο. Ελέφαντες, Ρινόκεροι και Κύκνοι εκδηλώνονται μπόλικοι στην απλή καθημερινότητά μας και μάλιστα στον επιχειρηματικό κόσμο, κάτι που σημαίνει ότι πολλοί οργανισμοί και επιχειρήσεις χειρίζονται με λάθος τρόπο τους κινδύνους: κάνοντας ότι δεν τους αντιλαμβάνονται, θεωρώντας απίθανο να συμβούν, κρίνοντας ότι είναι πιο ασύμφορο να οργανωθεί η άμυνά τους από το να υποστούν την ζημία από την εκδήλωσή των κινδύνων. Πραγματικά, ποια είναι η βαθύτερη αιτία που αφήνουμε έναν κίνδυνο ανεξέλεγκτο; Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που μοιραζόμαστε, η πλειοψηφία των ανθρώπων, και που θα μπορούσαν να αναφερθούν σαν αιτίες:
1. Σε κανέναν δεν αρέσει να ασχολείται με δυσάρεστα πράγματα
2. Κανένας δεν φαντάζεται ότι μπορεί να συμβεί στον ίδιο ένα ατύχημα ή μία ζημία που συνέβη σε κάποιον άλλο
3. Βλέποντας έναν -σχετικά- μεγάλο κίνδυνο, εμφανίζεται η αίσθηση της αδυναμίας αντιμετώπισης του, που μας εμποδίζει να αντιδράσουμε. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε ηττοπάθεια.
4. Είμαστε παράλογα εφησυχασμένοι γιατί σκεφτόμαστε πως ότι και να συμβεί είναι αντιμετωπίσιμο (του στυλ «θα την βρούμε την άκρη…»).
5. Δεν θέλουμε να διαταράξουμε μια ήσυχη και, κυρίως, παγιωμένη κατάσταση, κάτι που θα προκαλούσε τριβές και εντάσεις στην ομάδα (που προφανώς όταν δεν μοιράζεται και δεν συζητάει τις ανησυχίες της δεν μπορεί να θεωρείται ομάδα).
Γενικά, οι παραπάνω αντιμετωπίσεις συναντώνται όταν τα πράγματα πηγαίνουν -φαινομενικά- καλά για τον οργανισμό ή την επιχείρηση. Αλλά πρέπει να σκεφτούμε ότι όλες οι κρίσεις και τα προβλήματα ξεσπούν ξαφνικά (μετά φυσικά από μια μακρόχρονη σχετικά εκδήλωση προειδοποιητικών συμπτωμάτων) . Θα μπορούσαμε επίσης να αναφέρουμε και άλλες, λιγότερο εμφανείς αιτίες:
6. Το ρίσκο ασκούσε πάντα μια γοητεία. Ειδικότερα, το αρσενικό φύλλο (που ούτως η άλλως αποτελεί την πλειοψηφία στον επιχειρηματικό κόσμο) αρέσκεται στο να προκαλεί την τύχη του δείχνοντας μια υπερβολική, τις περισσότερες φορές, αυτοπεποίθηση και προεξοφλώντας μια επιτυχή έκβαση σε μία ειδική κατάσταση που αντιμετωπίζει, την οποία απλά θεωρεί ως πρόκληση. Είναι η ίδια τάση που ενεργοποιείται στα τυχερά παιχνίδια και στον τζόγο. Είναι η ίδια εκείνη τάση που, σύμφωνα με μια τελευταία μελέτη, κάνει τους άνδρες οδηγούς να είναι πιο επιρρεπείς σε θανατηφόρα ατυχήματα από τις γυναίκες, αφού τους ωθεί να τρέχουν με μεγάλες ταχύτητες ή γενικά να οδηγούν παρακινδυνευμένα.
7. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος κάνει συχνά παράλογες συνδέσεις και συνειρμούς. Για παράδειγμα, αν ο Υπεύθυνος Ποιότητας μιας επιχείρησης επισημάνει κάποιον κίνδυνο που προκύπτει μέσα από τις διαδικασίες του Συστήματος, η Διοίκηση μπορεί να σκεφτεί ότι υπάρχει κάποια κρυφή σκοπιμότητα στην ανάδειξη αυτού του κινδύνου. Πρόκειται για την λεγόμενη Patternicity, την σκοτεινή εκείνη λειτουργία της συνείδησης που συνδέει άσχετα μεταξύ τους γεγονότα με τρόπο που να δημιουργούν ένα λογικοφανές σενάριο που όμως σε καμμία περίπτωση δεν είναι πραγματικό. Είναι η αιτία που δημιουργούνται παράλογες συνωμοσιολογικές θεωρίες καθώς και η αιτία της λεγόμενης Παρειδωλίας, της ικανότητας δηλαδή να αναγνωρίζουμε διάφορες μορφές στα σύννεφα ή στο ξεφτισμένο σοβά ενός τοίχου.
8. Ο τρόπος με τον οποίο η ανθρώπινη Συνείδηση συλλαμβάνει και ερμηνεύει τον κόσμο και τον χρόνο. Η αίσθηση του υποκειμενικού χρόνου δεν συμβαδίζει πολλές φορές με τον αντικειμενικό χρόνο. Ως εκ τούτου υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον πραγματικά διαθέσιμο χρόνο αντίδρασης από τον υποκειμενικά εκτιμώμενο χρόνο αντίδρασης απέναντι σε έναν κίνδυνο: ο πραγματικός διαθέσιμος χρόνος αντίδρασης είναι πολύ πιο μικρός από αυτόν που υποκειμενικά εκτιμάμε ότι έχουμε στην διάθεσή μας.
Φαίνεται λοιπόν από τα παραπάνω ότι οι κίνδυνοι όλοι είναι όχι απλά αντιμετωπίσιμοι αλλά αναστρέψιμοι ώστε να μπορούν να μετασχηματιστούν σε ευκαιρίες, αρκεί…. να διαθέτουμε έναν ορθολογικό και αντικειμενικό μηχανισμό λήψης αποφάσεων. Πιθανότατα σε αυτό το σημείο να μπορεί να βοηθήσει η Τεχνητή Νοημοσύνη που – ευτυχώς – δεν διαθέτει ακόμα ανθρώπινη συνείδηση. Βέβαια και πάλι δεν είναι σίγουρο ότι ο άνθρωπος θα καταδεχτεί να αποδεχτεί την πρόταση μιας μηχανής γιατί ένα άλλο ανθρώπινο χαρακτηριστικό, που δεν αναφέρθηκε μέχρι τώρα αλλά θεωρείται ευκόλως εννοούμενο και δεδομένο είναι ο εγωϊσμός!!! Γενικά όμως είναι σίγουρο ότι μπορούμε:
- και να σταματήσουμε να εκπλησσόμαστε από τους μαύρους κύκνους,
- και να βγάλουμε τον ελέφαντα από το δωμάτιο και
- και να αποφύγουμε τους γκρί ρινόκερους
Αρκεί να το θέλουμε!
