ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ

Η εκτεταμένη χρήση του internet και των εφαρμογών του – applications, social media  κλπ- μπορεί να προσφέρει πρακτικές ευκολίες, ταχύτητα συναλλαγών, υπερπληροφόρηση, και πολλές δυνατότητες επικοινωνίας αλλά παράλληλα προκαλεί και κάποιες «παράπλευρες απώλειες» που πιθανά μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει ξεκάθαρα αντιληπτές. Μία από αυτές είναι ο τρόπος που χρησιμοποιείται η γλώσσα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γλώσσα επηρεάζεται τα μέγιστα και ότι μάλιστα αγγίζει και την κόκκινη γραμμή της απαξίωσης με απρόβλεπτες πιθανά συνέπειες. Και αυτό για τους παρακάτω λόγους:

1. η ανταλλαγή διαδικτυακών μηνυμάτων σκοπό έχει κατά βάση να αντικαταστήσει την προφορική επικοινωνία αλλά γίνεται με έναν τρόπο που είναι τελείως διαφορετικός από αυτόν της προφορικής επικοινωνίας. Εκτός του ότι είναι περιορισμένη, οι αποκρίσεις δίνονται με χρονική καθυστέρηση, ενίοτε μεγάλη, κάτι που καταστρέφει την ουσιαστική έννοια της προφορικής επικοινωνίας που παραδοσιακά διαθέτει το στοιχείο της αμεσότητας.
2. Ο χώρος που προσφέρεται για επικοινωνία με μηνύματα (είτε μιλάμε για messenger, είτε για κοινωνικά δίκτυα, είτε για viber  κλπ) είναι περιορισμένος
3. Πολλές φορές οι χρήστες συντέμνουν τις λέξεις χάριν συντομίας (πχ αντί να πει κάποιος «κατάλαβα τι εννοείς» μπορεί να πει «κτλβα τι εννοείς»
4. Οι χρήστες κάνουν ευρεία χρήση των εικονιδίων- emojis- emoticons για να εκφράσουν συναισθήματα, αντικείμενα, σχέσεις κλπ
5. Η εικόνα έχει επικρατήσει έναντι  του γραπτού κειμένου (δηλαδή ο χρήστης του internet ενδιαφέρεται περισσότερο να δει εικόνες αφού τις καταλαβαίνει καλλίτερα και γρηγορότερα από μία γραπτή περιγραφή)
6. Παρατηρείται μία γενικότερη απροθυμία και αδυναμία της πλειοψηφίας των ανθρώπων να εκφραστούν γραπτά (κάτι που προϋπήρχε του διαδικτύου)
7. Τάση για ισοπεδωμένη και διεθνοποιημένη επικοινωνία: όταν ο χρήστης επικοινωνεί σε διάφορες γλώσσες υιοθετεί χάριν πρακτικότητας το λατινικό αλφάβητο. Στην περίπτωση των ελληνικών, η χρήση του λατινικού αλφαβήτου δημιουργεί τα  greeklish κάτι που στην ουσία καταργεί την ορθογραφία
8. από την άλλη επίσης, η ανάγκη γρήγορης και κατά συνέπεια σύντομης επικοινωνίας (μικρής σε μέγεθος) δημιουργεί την ανάγκη για περιεκτικά μηνύματα (μικρά αλλά πλήρη πληροφορίας). Εδώ δημιουργείται το πρόβλημα του πως αντιλαμβάνεται ο καθένας την έννοια της πληροφορίας και κατ’ επέκταση πως θα την αυξήσει ώστε να προσδώσει μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ένα μήνυμά του. Γιατί ο αποδέκτης μπορεί να μην καταλάβει τι ακριβώς θέλει να πει ο αποστολέας.

Για παράδειγμα ο σύζυγος που λόγω φόρτου εργασίας θα καθυστερήσει να επιστρέψει στο σπίτι στέλνει ένα μήνυμα στην σύζυγο που μπορεί να λέει: “tha argiso” ή “tha argiso sti doulia” ή “tha gyriso vradi  ☹ ” κοκ

Το πρώτο από τα μηνύματα δεν εξηγεί γιατί θα αργήσει και τι ώρα θα επιστρέψει. Το δεύτερο δίνει και την αιτία της αργοπορίας ενώ το τρίτο λέει γενικά ότι θα είναι σπίτι το βράδυ χωρίς να εξηγεί την αιτία. Και τα τρία δεν δίνουν τον χρόνο επιστροφής (το τρίτο μόνο προσδιορίζει γενικά μια ευρεία χρονική περίοδο «βράδυ» που μπορεί να είναι μεταξύ 20:00 και 01:00).  Γενικά όμως είναι προβληματικά μηνύματα και περισσότερες πιθανότητες έχουν να δημιουργήσουν πρόβλημα. Αυτό γιατί ο μεν σύζυγος δίνει βάρος στο ότι θα αργήσει και αυτό είναι το μήνυμα που θέλει να στείλει, αλλά η σύζυγος θα ήθελε πιθανότατα να ξέρει πότε αυτός θα επιστρέψει, τι έχει συμβεί και γιατί συμβαίνει η αργοπορία. Όλα αυτά θα είχαν ξεκαθαριστεί αν το μήνυμα ήταν μεγαλύτερο ή αν είχαν την  ευκαιρία να μιλήσουν οι δύο σύζυγοι τηλεφωνικά. Ταυτόχρονα δε, το στενοχωρημένο emoji  στο τρίτο μήνυμα – αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον-  θέλει να μεταφέρει ένα αίσθημα δυσαρέσκειας για την δυσάρεστη εξέλιξη ώστε να δείξει ότι κατά κάποιον τρόπο η αργοπορία δεν είναι επιλογή του αποστολέα αλλά γίνεται, κατά κάποιον τρόπο, παρά την θέλησή του. Προφανώς θα μπορούσε αντί του  emoji ο αποστολέας να χρησιμοποιήσει την λέξη «δυστυχώς» ή κάποια υβριστική έκφραση ώστε να κάνει το μήνυμα πιο προσωπικό. Επιλέγει όμως ένα εικονίδιο το οποίο χρησιμοποιούν, πιθανώς ταυτόχρονα την ίδια δηλαδή στιγμή, άλλοι 10.000.000 αποστολείς! Από αυτό συνάγεται και το

9. ότι η γλώσσα ισοπεδώνεται και ο καθένας χάνει τον προσωπικό τρόπο και στυλ έκφρασης. Υιοθετούμε δηλαδή ένα ενιαίο στυλ ομιλίας

Έχουμε λοιπόν δημιουργήσει ένα υβρίδιο γραπτού και προφορικού λόγου που προσπαθεί να κρατήσει όσο το δυνατόν λιγότερα στοιχεία από τον πρώτο και να χρησιμοποιήσει περισσότερα στοιχεία του δεύτερου (κυρίως το ύφος και την δομή) χωρίς όμως να το καταφέρνει. Προσπαθεί επίσης να συμπυκνώσει νοήματα σε εικονίδια που στην ουσία είναι μια άλλη «ιερογλυφική» γλώσσα στην οποία ο δυτικός τουλάχιστον άνθρωπος δεν είναι συνηθισμένος αφού όλες οι γλώσσες του βασίζονται σε σύνθεση συλλαβών και λέξεων από γράμματα. Το χαμογελαστό προσωπάκι υποκαθιστά λέξεις όπως «χαρά», «ευτυχία», «ευδιαθεσία» κλπ αλλά με τον τρόπο αυτό ξεχνάμε πλέον τις λέξεις και χρησιμοποιούμε εικόνες-ιερογλυφικά. Δημιουργήσαμε δηλαδή μια νέα γλώσσα, που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε μετά-γλώσσα (δηλαδή μια γλώσσα που δημιουργήθηκε από και παραπέμπει στην κανονική μας γλώσσα, αν και το συνθετικό «μετά-» μπορεί να υποδηλώνει και χρόνο – δηλαδή μια νέα γλώσσα που, χρονικά, ήρθε μετά την παραδοσιακή γλώσσα, αλλά μπορεί να υποδηλώνει και την «μέθεξιν», την σχέση, τρόπον τινά, του καθημερινού, πρακτικού εαυτού μας με κάποιον πιο υπερβατικό, πιο ψυχολογικό εαυτό), που χαρακτηρίζεται από: στοιχεία γραπτού και προφορικού λόγου, ιερογλυφικών, ενιαίου (λατινικού) αλφαβήτου, νέες λέξεις (πχ μπορεί να γράψουμε «apgvm» αντί για «απόγευμα»). Η κουλτούρα μας και οι συμπεριφορές μας βασίζονται στην λογική του «το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με την μικρότερη δυνατή προσπάθεια». Προφανώς σε αυτή την αρχή βασίζεται ο πολιτισμός μας τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο αλλά εδώ κρύβεται και μια σημαντική αντίφαση: ο περιορισμός της προσπάθειας χάριν οικονομίας ενέργειας είναι που οδηγεί και στον περιορισμό της γλώσσας. Αλλά ταυτόχρονα και στον περιορισμό της μάθησης, της γνώσης, της φαντασίας και κατ’ επέκταση της επιστήμης, της πολιτικής, της τέχνης και γενικότερα θεσμών της ανθρώπινης ζωής που βασίζονται στην γλώσσα. Μήπως δηλαδή τελικά αυτός ο περιορισμός της γλώσσας και η ενέργεια που εξοικονομείται αποδειχτούν καταστροφικά; Και στο κάτω-κάτω το να γράφουμε μηνύματα σε  greeklish, με συντμήσεις και ιερογλυφικά  emojis δεν μας καθιστά αυτομάτως «μοντέρνους» και «μέσα στα πράγματα της στην τεχνολογίας», απλά μας καθιστά κοινωνούς ενός lifestyle.

Και μιλώντας παραπάνω για την μέθεξιν, μία άλλη διάσταση που μπορούμε να εξετάσουμε είναι ότι η διαδικτυακή γλώσσα μπορεί μεν να ισοπεδώνεται και να μην ευνοεί προσωπικά στυλ έκφρασης αλλά ταυτόχρονα γίνεται και πολύ προσωπική στην βάση ότι ο καθένας μπορεί να ερμηνεύσει ένα μήνυμα διαφορετικά από τους άλλους. Κι αυτό γιατί η μεγάλη γενίκευση που υιοθετείται από την διαδικτυακή γλώσσα οδηγεί σε απώλεια της αντικειμενικότητας. Και κατά κάποιο τρόπο η αντικειμενικότητα υποκαθίσταται από την ψυχολογία, τόσο του αποδέκτη, επιδρώντας στο νόημα που θέλει να αποδώσει,  όσο και την ψυχολογία  του παραλήπτη που επιδρά στον τρόπο που ερμηνεύει το μήνυμα.  Αυτό, ναι μεν, εμπεριέχει αυτό που αναφέρθηκε στο 8, ότι δηλαδή ο καθένας (αποστολέας και παραλήπτης) μπορεί να αντιλαμβάνεται διαφορετικά την πληροφορία αλλά επίσης, και κυρίως, δηλώνει ότι η «αντικειμενικότητα» στην οποία βασίζεται η οργάνωση του σύγχρονου πολιτισμού αντικαθίσταται από μίαν «υποκειμενικότητα» που για να έχει πρακτικά αποτελέσματα θα πρέπει να είναι ίδια για όλους. Που στην ουσία αυτό σημαίνει περιορισμό της πνευματικής -και ψυχολογικής- ελευθερίας τόσο του αποστολέα όσο και του αποδέκτη (δηλαδή της πλειοψηφίας των ανθρώπων). Γιατί άλλο είναι να αποδέχομαι μια αντικειμενικότητα και άλλο να υποτάσσω την υποκειμενικότητά μου σε κάποια καλούπια για να πετύχω μίαν  αντικειμενικότητα. Δυστυχώς, αυτό που περιγράφουμε αποτελεί την βάση για επικράτηση ενός ολοκληρωτισμού που μπορεί να πάρει οποιαδήποτε μορφή, οποιαδήποτε στιγμή. Και που επειδή αναφερόμαστε πλέον σε ψυχολογικές καταστάσεις, θα χαρακτηρίζεται (αυτό που περιγράψαμε) πιθανότητα και από μία τάση μυστικισμού. Με άλλα λόγια, θα οδηγήσει σε αύξηση προλήψεων, παραφυσικών φαινομένων, προκαταλήψεων κλπ Αλλά και η Ιστορία μπορεί από μίαν άποψη να ερμηνευτεί σαν μια διαρκής αντιπαλότητα ανάμεσα σε αντικειμενικότητες και υποκειμενικότητες.

Όλα τα παραπάνω μπορεί να ακούγονται υπερβολικά: προοιωνίζουν ένα ζοφερό μέλλον που θα χαρακτηρίζεται από ολοκληρωτισμό, προλήψεις και παραφυσική, περιορισμό επιστήμης και πολιτισμού. Δηλαδή περιγράφουν έναν νέο Μεσαίωνα. «Και όλα αυτά;» θα ρωτούσε κάποιος «επειδή χρησιμοποιώ ένα κοινωνικό δίκτυο και ανταλλάσσω μηνύματα μέσω αυτού;». Η ερώτηση είναι δικαιολογημένη. Η χρήση κοινωνικών δικτύων και internet δεν είναι τόσο κακή σήμερα. Υπάρχουν άλλωστε και περιπτώσεις που η κοινωνική δικτύωση προσφέρει πολλές υπηρεσίες στην κοινωνία. Πχ σε περιπτώσεις ανάγκης ή υγείας («ο τάδε χρειάζεται αίμα», « ο δείνα πρέπει να μεταβεί στο εξωτερικό»), πρακτικών αναγκών («πωλείται καθιστικό», «πωλείται αυτοκίνητο» κλπ), ή ακόμα και κοινωνικών θεμάτων («οργανώνεται διαμαρτυρία για την βία κατά των παιδιών» ) κλπ Ναι, δεν μπορούμε να καταδικάζουμε τα κοινωνικά δίκτυα και το διαδίκτυο ελαφρά τη καρδία. Απλά, περιγράφουμε μια αρνητική πλευρά τους που αφορά την γλώσσα. Και επειδή η γλώσσα είναι το σημαντικότερο στοιχείο του πολιτισμού μας θεωρούμε ότι η απαξίωση και υποβάθμιση της είναι μια εν δυνάμει απειλή που σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις όπως αυτές που περιγράψαμε παραπάνω. Τώρα, το κατά πόσο η γλώσσα που χρησιμοποιούσαμε πριν την έλευση του internet ήταν υψηλών προδιαγραφών ή όχι είναι ένα άλλο θέμα που θα μπορούσε να εξεταστεί κάποια άλλη φορά.